Eerder doken we in het aller-prilste begin van de musical, en wat bleek: we kennen sinds de oude Grieken al vormen van muziektheater waarin zang, dans en spel gecombineerd werden. In de eeuwen die volgden werden deze drie in talloos verschillende combinaties samengebracht op het toneel. Samenhangende stukken waarin de drie een gelijkwaardige rol, bijdroegen aan het verhaal en één coherent geheel vormden zien echter we pas aan het begin van de vorige eeuw. Maar, toen het genre musical theater eenmaal vorm had gekregen, ging het hard. De moderne musical werd ware een publiekstrekker.
In de twinstigte eeuw, de eeuw van het modernisme en de vernieuwing vloog ook de musical mee vooruit in de vaart der volkeren. Er werd zoveel vernieuwd, ontwikkeld en gesleuteld aan de musical dat er binnen het genre verschillende soorten ontstonden. De oervorm kreeg de aanduiding book musical – waarbij Showboat dan ook wordt aangewezen als eerste in die soort. In honderd jaar zijn daar veel genres bijgekomen, maar juist die eerst vorm is fijn om wat beter te bekijken wanneer je de musical wilt doorgronden. Want was ís musical nou eigenlijk? Om dat op een rijtje te krijgen, gaan we hieronder wat kenmerken van de book musical langs.
Book musical
De naam zegt het al, de book musical draait om het ‘boek’: het libretto of het ‘kleine boekje’ met de dialogen en songs. Karakters, hun ontwikkeling en de motivatie voor de dingen die ze doen zijn duidelijk uitgewerkt – en het liefste meteen in de eerste akte. De bezoeker kan in het pluche achterover leunen en verdwijnen in het verhaal. In de kielzog van Showboat worden veel musical-klassiekers in de book-musical categorie geplaatst.
In een ander jasje
Het was in een book musical niet ongebruikelijk songs uit de eerste akte in de tweede akte (in een ander jasje) terugkomen. Ook zijn de nummers essentieel voor het verhaal. In plaats van dat ze (alleen) een bepaald karakter illustreren of de bezoeker naar een bepaalde tijd of plaats moeten ‘brengen’, zijn ze onmisbaar voor het plot. Laat bijvoorbeeld iemand die nog nooit The Sound of Music heeft gezien (hoewel, ken jij zo iemand?) het verhaal eens volgen zonder de liedjes: toch wat lastiger om te begrijpen waarom die malle meid preciés met de zeven kinderen van die strenge meneer door Salzburg huppelt en hoe het in godsnaam komt dat ze het ene moment staan te kibbelen over kleding van gordijnstof (zoveel vragen…) en het andere moment getrouwd zijn?
Muziek en verhaal zijn één
Een ander belangrijk kenmerk van de (book) musical is de muziek die opgaat in het verhaal, geen heftige overgangen – alsof er aan de ene kant op de pauze knop wordt gedrukt en het verhaal stop, en andere andere kant op play: we gaan een liedje zingen! De songs zijn zo’n mooi onderdeel van het geheel dat niet heel duidelijk te pinpointen valt waar de dialoog stopt en de song begint. Korte motiefjes van de belangrijkste nummers keren regelmatig terug – denk aan het ‘tutuuuuuuuuDU’ uit de West Side Story: hoewel hier wellicht heel onhandig door mij opgeschreven, ga ik er toch vanuit dat je begrijpt wat ik bedoel. Muziek en verhaal zijn één.
Dans: een waanzinnig belangrijk element
…en dat geldt ook voor dans. In de beste, meest geliefde musicals, is dans een waanzinnig belangrijk element: zeker niet decoratief of ‘even wat anders’. Met dans krijgen karakters vorm, wordt het plot vooruit gebracht en dramatische conflicten (om maar wat te noemen), versterkt. Jerome Robbins (West Side Story, Gipsy, Fiddler on the Roof) en Bob Fosse (Sweet Charity, Pippin, Chicago) hebben de rol van dans in musical mede vorm gegeven door choreografieën te maken die zo precies brachten wat het verhaal vroeg – dat er een nieuwe standaard werd gecreëerd. Musicals als Newsies, A Chorus Line, Mary Poppins en Oklahoma! zouden uit elkaar vallen zonder dans.
I want song
Karakterontwikkeling was vanaf het begin een belangrijk onderdeel in de book musical. In de muziek komt dit tot uitdrukking in de zogenaamde “I am” of “I want” songs. Het was de legendarische choreograaf/regisseur Bob Fosse die deze categorieën definieerde. Pak het castalbum van je favoriete musical er maar bij, en je herkent ze meteen: van The Jet Song and I Have Confidence tot My Shot en And You Don’t Even Know It. Want ‘wie ben ik’ en ‘wat wil ik’ zijn zaken waar het grote publiek zich waarschijnlijk tot in lengte van dagen mee kan identificeren, of graag door laat inspireren.
Hoogst vermakelijk
Tot zover de categorieën die Fosse onderscheidde, anderen definieerden onder andere nog de exposition song, waarin het publiek meekrijgt wat er allemaal aan het verhaal vooraf is gegaan (‘Hard Knock Life’), de summary song waarin even een flinke sprong in het verhaal kan worden gemaakt (‘Poor Professor Higgins’), en de narration song, waarin we meekrijgen wat we in het verhaal helemaal niet zien, bijvoorbeeld ((no one else was in) ‘The Room Where It Happened’. . ). Vergeet ook niet het zogenaamde production number, waarin alles uit de kast wordt getrokken. Grote, indrukwekkende en hoogst vermakelijke production numbers zijn zo exemplarisch voor de musical dat de Tony awards er standaard mee geopend worden. “Ladies and gents this is the moment you’ve waited for.”
Jukebox musicals
De moderne musical moet een groot publiek aanspreken en vermaken (You’re never fully dressed without a smile, immers). Het gebruik van populaire muziek heeft daar altijd bij gehoord. Niet zo gek dat men op een gegeven moment reeds bestaande nummers is gaan gebruiken om de musical omheen te bouwen. Een hele andere manier van maken (want: de nummers bestonden al, dus: het libretto is niet als één geheel gecreëerd) en daarmee per definitie geen book musical meer. Voorbeelden van deze jukebox musicals zijn Jersey Boys, Mamma Mia!, The Bodyguard, Moulin Rouge en We Will Rock You. (Eerder stipten we al even de Rock Musical en de Megamusical aan).
Geen standaard formule
Er is geen standaard formule voor succes want een musical is veel meer dan een optelsom van verschillende onderdelen. Het moet kloppen, of werken? Zo kan het zijn dat een verhaal over een achttiende eeuwse politicus tot leven gewekt met hip hop de meest succesvolle productie in tijden is. De musical laat zich niet vatten in één stijl. Maar altijd geldt dat de verschillende onderdelen samen méér worden, tegelijkertijd samensmelten én elkaar versterken. Andrew Lloyd Webber zij hierover: What strikes me is that there’s a very fine line between success and failure. Just one ingredient can make the difference.
Auteur: Jessica Schots
Vanuit Rome schrijft deze Amsterdamse kunsthistoricus voor onder andere Time to Momo en Ciao Tutti. Over kunst, geschiedenis en interessante plekken die je zeker niet mag overslaan.
Meer info over Jessica lees je op haar website.